Μάιος (νωρίτερα ελαφρώς)

Ξέρετε οι αναρτήσεις γίνονται, ανάλογα με το χρόνο που μπορώ να διαθέσω, οπότε πολλές φορές αναγκάζομαι να παραθετω μαζικά κι ας με συγχωρήσετε..

«Ο πέμπτος μήνας του χρόνου και τρίτος μήνας της Άνοιξης, ο όμορφος Μάης με τα λουλούδια, πήρε το όνομά του από την αρχαία ρωμαϊκή θεότητα MAJA(Μάγια) που προέρχεται από την αρχαιελληνική λέξη Μαία και σημαίνει τροφός, μητέρα και μάνα του ταχυδρόμου των Θεών Ερμή. Συνεπώς ως θεότητα η Μαία συμβόλιζε τη γονιμότητα της γής. Τη Μάγια τιμούσαν οι Ρωμαίοι την πρωτομαγιά με ειδικές γιορτές και θυσίες χοιριδίων στο βωμό της. Την πρωτομαγιά επίσης οι ρωμαίοι τιμούσαν τη BONA DEA, την Αγαθή θεά, με πανηγυρισμό στον οποίο δεν έπρεπε να παρευρίσκεται άντρας. Το μήνα αυτό ετελείτο οργιαστική γιορτή προς τιμήν της γονιμικής θεάς Μαίας με την ονομασία Μαϊουμάς, κατάλοιπα της οποίας διατηρήθηκαν μέχρι την προ-βυζαντινή εποχή. Επίσης τελούσαν τα FROLALIA υπέρ πλούσιας ανθοφορίαςτων δέντρων και αίσιας ωρίμανσης των καρπών τους.

Στην Αρχαία Αθήνα, αρχές Μαϊου, υπήρχε η μεγάλη γιορτή του Ολύμπιου Δία η οποία ετελείτο στο ναό του στην περιοχή του Ιλισσού. Ο μήνας που αντιστοιχούσε στον Μάϊο λεγόταν Μουνιχίωνας, από τη Μουνιχία, τη σημερινή Καστέλα. Εκεί το Μάϊο ετελούντο θαλασσινοί αγώνες με τη συμμετοχή εφήβων σε ανάμηνση της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Άλλη σπουδαία γιορτή ήταν τα Θαργήλια προς τιμήν του Απόλλωνα. Την πρώτη μέρα της γιορτής η πόλη εξαγνιζόταν μεσω των «φαρμάκων» ή των «καθαρμάτων».

Αυτοί αναλάμβαναν το ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου για λογαριασμό των Αθηναίων και επιλέγονταν με κριτήριο τη φαυλότητα, τη φτώχεια ή την ασχήμια τους. Η πόλη τους έτρεφε για ένα διάστημα και την πρώτη μέρα της γιορτής, τους περιέφεραν στους δρόμους για να απορροφήσουν το διάχυτο κακό. Μετά τη διαπόμπευση, τον ξυλοδαρμό και το λιθοβολισμό τους, τους έδιωχναν έξω από την πόλη και μ’αυτόν τον τρόπο εξόριζαν το μίασμα από αυτήν.  Τη δεύτερη μέρα γίνονταν διθυραμβικοί αγώνες και ο νικητής έπαιρνε σα βραβείο τρίποδα που τον αφιέρωνε στο Θεό.

Έτσι λοιπόν, με εξαγνισμό και δοξολογίες ζητούσαν την εύνοια του θεού, που συμβολίζει τον Ηλιο, για να αναπτυχθούν τα σπαρτά και για να έχουν πλούσια συγκομιδή.

Ο Μάϊος συνδέεται με το Βυζάντιο με τρεις ημερομηνίς σταθμούς: Στις 11 Μαϊου η Εκκλησία γιορτάζει «τα γενέθλια» τα εγκαίνια της Κωνσταντινουπόλεως, στις 21 τιμά τη μνήμη του ιδρυτή της και στις 29 θρηνεί την άλωσή της.

Ο Λαός μας σχετίζοντας παρετυμολογικά το όνομα του Μαγιού με τα μάγια, τον θεωρεί μαγεμένο. Από ‘κει προέρχονται και οι προλήψεις ότι «τον Μάη παντρεύονται μόνο οι Γάϊδαροι» και «όποιος παντρευτεί το Μάη κακαποδομένος πάει». Αντίθετα , «όποιος γεννηθεί το Μάη δεν τον πιάνουνε τα μάγια».

Σα μαγεμένος μήνας λοιπόν πρέπει να εξαγνιστεί, να αποτραπούν τα μάγια του, αλλά και οι ξαφνικές βροχές που μπορεί να καταστρέψουν όλη τη σοδειά αφού όλα είναι αυτή τη στιγμή ανθισμένα. Μόνο στον «καταραμένο τόπο το μήνα Μάη βρέχει».

Η σύγκριση με τον Απρίλιο είναι αναπόφευκτη αφού» ο Μάης έχει τ’όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια» αλλά και η διαπίστωση ότι «Απρίλης, Μάης, κοντά το θέρος».Γι αυτό ο λαός τον λέει Καλομηνά και Πενταδείλινο, γιατί έχει μεγαλώσει η μέρα και επειδή το δειλινό διαρκούσε παραπάνω, οι άνθρωποι έτρωγαν και πέμπτο γεύμα. Γενικά στο Μάϊο δίνονται ονομασίες από την ανοιξιάτικη φύση: Πράσινος, Κερασάρης, Τριανταφυλλάς, Λούλουδος.

Ένα πανελλήνιο έθιμο είναι της Πρωτομαγιάς, πλέκουν λουλούδια και στάχυα τους μάηδες, στεφάνια για την ευφορία της γης και τα κρεμούν πάνω από τις εξώπορτες ή στους εξώστες των σπιτιών μέχρι τις 24 Ιουνίου, οπότε , κατα το έθιμο, τα καίνε στις φωτιές του άη-Γιάννη.

Ο Μάης θέλει προσοχή ακόμα και στη διατροφή «Το Μάη μάραθο μην τρως, αν είσαι και γιατρός» λένε στην Κρήτη γιατί πιστεύουν ότι πάνε τα φίδια στα μάραθα κι αφήνουν το φαρμάκι τους. Επίσης το κρασί πρέπει από εδώ και πέρα να πίνεται νερωμένο γιατί είναι οπρώτος μήνας που δεν έχει «ρο» στο όνομά του και «Μήνας που δεν έχει ρο, το κρασί θέλει νερό».

Η Εκκλησία μας τιμά στις 8 τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Είναι ο Ιωάννης ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού, αυτός που έγραψε το τέταρτο ευαγγέλιο και την αποκάλυψη. Στην κεντρική Ελλάδα «κρατούν την αργία» του Αγίου που τον λένε και «Χαλαζία» γιατί αλλιώς στέλνει το χαλάζι και καταστρέφει τα σπαρτά.

Η γιορτή του μεγάλου Κωνσταντίνου και της μητέρας του Ελένης στις 21, γιορτάζεται με λαμπρότητα σε όλη την ελλάδα. στη Βόρεια Ελλάδα τελούνται τα Αναστενάρια μια από τις πιο χαρακτηριστικές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις της λαϊκής λατρείας. Στο τελετουργικό τους περιλαμβάνονται εκστατικοί χοροί, πομπικές περιφορές εικονισμάτων, αρχαιότροπη θυσία ζώου, χρήση αγιάσματος και εντυπωσιακή πυροβασία των τελεστών Αναστενάρηδων.

Της Αναλήψεως, υπάρχει έθιμο να παίρνουν από το βυθό μια πέτρα καλυμμένη με πρασινάδα, τη «μαλλιαρή», και να τη φέρνουν σπίτι για υγεία και ευτυχία. Η Ανάληψη είναι και για τους κτηνοτρόφους μεγάλη γιορτή. Για να μην «αναληφθεί» το γάλα των ζώων, βάζουν πάνω από το δοχείο που αρμέγουν γαλατσίδα «για το κακό μάτι». Γενικά ο λαός μας πιστεύει ότι της Αναλήψεως, τα μεσάνυχτα, ανοίγουν οι ουρανοί και όποιος έχει καθαρή καρδιά μπορεί να δει το Χριστό.

Πηγή για το κείμενο:

Ημερολόγιο 2010: Ε, ρε γλέντια, επιμέλεια Γιώργος Παυριανός, εκδόσεις εφημερίδα τα «Νέα», Αθήνα 2009-2010.

Advertisement

Απρίλιος (αργοπορημένο)

Θυμάμαι ότι  πέρυσι είχα παραθέσει κάποια άρθρα για τους ανοιξιάτικους αγερμούς, ήθη και έθιμα για τα κόκκινα αυγά γι αυτό δεν επέμεινα φέτος με τα έθιμα που τηρούνται το μήνα Απρίλιο. Σκέφτηκα όμως, ότι χάνεται η σειρά των μηνών και θα ήθελα να παραθέσω το υλικό, για όποιους ενδιαφέρονται..

» Ο Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας του έτους με διάρκεια 30 ημερών. Αρχικά ήταν  ο δεύτερος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα «aperire»  που σημαίνει ανοίγω γιατί αυτόν το μήνα ανοίγουν, ανθίζουν τα λουλούδια. Ο μήνας ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη και οι Ρωμαίοι την τιμούσαν με μεγαλοπρεπείς γιορτές. Στις 22 Απριλίου γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα «vinalia priora» , τις πρώτες γιορτές του κρασιού, ενώ στις 23 στα στα «palilia», γιόρταζαν την επέτειο κτίσεως της Ρώμης από το μυθικό Ρωμύλο.

Ο Αυτοκράτορας Νέρων, ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα εναντίον του, θέλησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο, εις ανάμνησιν της σωτηρίας του. Η ονομασία όμως αυτή δεν επικράτησε. Στην Αρχαία Αθήνα, κατά το μήνα Ελαφηβολίωνα, αντίστοιχο, του Απριλίου, υπήρχε παλαιά γιορτή προς τιμήν της Αρτέμιδας Ελαφηβόλου (=που τοξεύει τα ελάφια). Στους αρχαϊκούς χρόνους θυσίαζαν ελάφια αλλά από τους κλασσικούς χρόνους και μετά προσέφεραν πλακούντες σε σχήμα ελαφιού, φτιαγμένες από αλεύρι, μέλι και σουσάμι. Υπήρχαν επίσης τα Γαλάξια, προς τιμήν της μεγάλης μητρός Ρέας όπου προσέφεραν ποτό από γάλα και κρίθινο αλεύρι.

Το μήνα αυτόν υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης το έθιμο της Πρωταπριλιάς με τα αθώα ψέμματα. Το αρχαιότατο αυτό έθιμο της Δύσης πιθανώς να ήρθε στην Ελλάδα τον Μεσσαίωνα με τις Σταυροφορίες.

Στη συνείδηση του λαού μας ο Απρίλης είναι συνδεδεμένος με την Άνοιξη και την Ανάσταση. Γι αυτό τον είπαν Ανοιξιάτη και Λαμπριάτη αλλά και Αη Γιωργίτη, από τη μεγάλη γιορτή που περιλαμβάνει, όπως και Κερασάρη γιατί αυτόν το μήνα πρωτοβγαίνουν τα κεράσια. Αυτήν την εποχή οι βροχές θεωρούνται από τους γεωργούς ευεργετικές γιατί «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε εκείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα». Επίσης «Του Απριλιού σταλαγματιά, ένα βαρέλι λάδι». Βέβαια ο Απρίλης είναι μήνας άστατος και μπορεί να ρίξει ακόμα και χαλάζι. Τότε «Στου Απριλιού τις δεκαοκτώ, ψόφησε πέρδικα στ’αυγό».

Όμως ο Απρίλης είναι ξακουστός σε όλο τον ελλαδικό χώρο για τις δύο μεγάλες γιορτές του: Το Πάσχα και του Άη-Γιώργη. Το Πάσχα είναι κινητή εορτή και καθορίζεται από την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Πάντως το πιο συνηθισμένο είναι να πέσει Απρίλη. Όπως κάθε μεγάλη γιορτή έχει τα προεόρτιά της και τα μεθεόρτιά της. Προηγείται η εβδομάδα των Βαϊων, η κουφή, όπως τη λεει ο λαός γιατί δεν ψάλλεται ο Ακάθιστος ύμνος, ούτε τα τροπάρια. Το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στο Φτωχολάζαρο, που τον ανέστησε ο Χριστός. Ο Λάζαρος λέει η παράδοση, αφού ξανάρθε στη ζωή, δε γέλασε ποτέ, έμεινε ως το τέλος της ζωής του ¨αγέλαστος¨εξαιτίας των φριχτών πραγμάτων που βίωσε στον κάτω κόσμο. Ειδικά γι αυτή την ημέρα, οι γυναίκες στην Κρήτη ζυμώνουν κουλούρια σε σχήμα σαβανωμένου και τα λένε Λάζαρους ή Λαζαράκια.

Την Κυρικαή των Βαϊων όλες οι εκκλησίες είναι στολισμένες με κλαδιά από βάγια που μοιράζονται στους πιστούς. Σε μερικά μέρη πιστεύουν ότι τα βάγια διώχνουν τους ψύλλους και τους κοριούς γι’αυτό μπαίνοντας στο σπίτι λέ» Μέσα στα βάγια οι χοροί, όξω οι ψύλλοι κι κοριοί».

Η Μεγάλη εβδομάδα είναι η πιο αυστηρή και η πιο πλούσια σε έθιμα εβδομάδα. Όλες οι δουλειές σταματάνε και δεν επιτρέπονται, ούτε τραγούδια, ούτε χοροί, ούτε άλλες διασκεδάσεις. Τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα κόκκινα αυγά και τη μεγάλη Παρασκευή στολίζουν τον Επιτάφιο και το βράδυ τον περιφέρουν ψάλλοντας ύμνους και εγκώμια. Το γλεντοκόπι αρχίζει με το πρώτο «Χριστός Ανέστη» για να κορυφωθεί την ημέρα του άσχα με το σουβλιστό αρνί, το κρασί, το χορό, και το τραγούδι γιατί «Ήρθαν τα Πασχαλόγιορτα, ήρθαν τα Πανηγύρια», όπως λέει ο λαός μας.

Η δεύτερη μεγάλη γιορτή είναι του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου, εκτός κι αν πέφτει μέσα στη Μεγαλοβδομάδα, οπότε γιορτάζεται τη Δευτέρα του Πάσχα. Από τους πιο αγαπητούς αγίους, ο Γεώργιος θεωρείται ο προστάτης του νερού αφού σκότωσε το Δράκοντα που κρατούσε το νερό της πηγής. Δεύτερη Λαμπρή θεωρούν πολλοί τη γιορτή του και ορόσημο οι κτηνοτρόφοι, αφού αφού οι βοσκοί ανεβαίνουν με τα κοπάδια τους στα βουνά απ’όπου θα κατέβουν του Αγίου Δημητρίου. «Σήμερα είναι τ΄ Αη-Γιωργιού, σήμερα αλλάζει ο χρόνος» λένε συμβολικά. Αλλά και οι γεωργικοί πληθυσμοί γιορτάζουν με λαμπρότητα τον Άη-Γιώργη γιατί τον συνδέουν με την τύχη των σπαρτών τους. Γι’αυτό στην κρήτη λένε «Απου τη μέρα του Άη-Γιωργιού, πιάνουμε τσι μαδάρες»».

Πηγή για το κείμενο:

Ημερολόγιο 2010: Ε, ρε γλέντια, επιμέλεια Γιώργος Παυριανός, εκδόσεις εφημερίδα τα «Νέα», Αθήνα 2009-2010.

Μάρτιος

Ο Μάρτιος ήταν ο πρώτος μήνας των Ρωμαίων επειδή με αυτόν αρχίζει η άνοιξη και η φύση ανασταίνεται. Σύμφωνα με την παράδοση, καθιερώθηκε από το μυθικό Ρωμύλο προς τιμήν του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων, θεού του πολέμου Mars, του Άρη.

Στη γιορτή αυτή οι Ρωμαίες δεσποινίδες περιποιούνταν τις υπηρέτριές τους. Την ίδια μέρα γιόρταζαν και τα γενέθλια του Θεού Άρη. Στις 24 τιμούσαν τη μεγάλη θεά Κυβέλη με οργιαστικές τελετουργίες κατα τις οποίες οι ιερείς της θεάς, οι επονομαζόμενοι Γάλλοι, αυτοευνουχίζονταν. Στις 25 γιορτάζονταν τα Λιμπεράλια, προς τιμήν του Διονύσου. Στη γιορτή αυτή οι νέοι που είχαν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους παραλάμβαναν την ανδρική τήβεννο και εισέρχονταν στην ανδρική ηλικία..

Στην αρχαία Αθήνα Ο Μάρτιος αντιστοιχούσε στον Ανθεστηρίωνα και οι κάτοικοι της Αττικής γιόρταζαν τα Διάσια, αφιερωμένα, στο μειλίχιο Δία. Πρόσφεραν αναίμακτες και αιματηρές θυσίες και έκαναν δώρα στα παιδιά.

Στη Δήλο αυτή την εποχή γιόρταζαν τα Δήλια, προς τιμήν του Απόλλωνος και οι Αθηναίοι έστελναν εκεί αντιπροσωπεία και αθλητές για να πάρουν μέρος στους αγώνες που οργανώνονταν εκεί.

Αλλά η μεγαλύτερη γιορτή ηταν τα εν άστει Διονύσια, προς τιμήν του Διονύσου, στη διάρκεια των οποίων ετελούντο και δραματικοί αγώνες με τραγωδίες και κωμωδίες που παρουσιάζονταν στο θέατρο του θεού, στη νότια κλιτύ του βράχου της Ακρόπολης.

Στο Βυζάντιο ο Μάρτιος γιορτάζονταν πανηγυρικά όπως δείχνει και ο κανόνας της εν Τρούλλω Οικουμενικής Συνόδου.

Ο λαός μας έχει πολλές παροιμίες που συνδέονται με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες του Μάρτη: «Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές», «Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει». Όμως αυτό τον μήνα αχνοφαίνονται και τα πρώτα σημάδια της Άνοιξης γι αυτό και ονομάζεται Ανοιξιάτης.. «Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο Χειμώνα», χωρίς όμως να παύει να είναι και Γδάρτης για το δριμύ ψύχος του: «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης, τα παλιόβοδα γδέρνει και τα δαμάλια τα παιδεύει»λέει ο λαός. Παλουκοκάφτης γιατί οι χωρικοί έχοντας εξαντλήσει τα ξύλα του χειμώνα αναγκάζονται να κάψουν και τα παλούκια από τους φράχτες τους για να ζεσταθούν. «Φύλα ξύλα για το Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια», προτρέπει η λαϊκή σοφία. Επίσης λόγω της αστάθειάς του ονομάζεται και Κλαψομάρτης και Πεντάγνωμος: «Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος , πολλές φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνοιωσε και δεν εξαναχιόνισε».

Το πιο γνωστό έθιμο του Μαρτίου είναι η συνήθεια να δένουν οι μητέρες στο χέρι ή στο πόδι των παιδιών τους το λεγόμενο Μάρτη, κορδόνι από λευκό και κόκκινο νήμα για να τα προφυλάξουν από τις ακτίνες του Μαρτιάτικου ήλιου, οι οποίες θεωρούνται επικίνδυνες.

Ένα άλλο γνωστό έθιμο είναι το «χελιδόνισμα», η υποδοχή των χελιδονιών. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε ένα τραγούδι: «Χελιδόνα έρχεται απ τη μαύρη θάλασσα…»

Ο Μάρτης είναι επίσης άρρηκτα δεμένος με τη Σαρακοστή γι αυτό και «λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή»;;αναρωτιέται ο λαός. Για σαράντα μέρες τηρείται αυστηρή νηστεία. Η λέξη νηστεία έχει αρχαιοελληνική ρίζα και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νή και το εσθίω=τρώω. Σε μερικά μέρη της Ελλάδας φτιάχνουν την κυρά Σαρακοστή, μια γυναίκα δηλαδή χωρίς στόμα και με 7 πόδια, όσες και οι εβδομάδες μέχρι το Πάσχα. Τη φτιάχνουν από χαρτόνι και την κρεμάνε στο ταβάνι. Κάθε βδομάδα που περνάει κόβουν κι από ένα πόδι μέχρι να φτάσει το Πάσχα.

Στη διάρκεια της Σαρακοστής δεσπόζουν οι Χαιρετισμοί της Παναγίας κάθε Παρασκευή και η λατρεία των νεκρών τα ψυχοσάββατα. Έτσι το πρώτο Σάββατο της, των Αγίων Θεοδώρων, είναι Ψυχοσάββατο αφιερωμένο στους νεκρούς. Φτιάχνουν κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία. Κάνουν μνημόσυνα στο νεκροταφείο και προσφέρουν πίτες, κουλούρια και άλλα νηστίσιμα στους γείτονες για να συγχωρέσουν τις ψυχές των νεκρών.

Την πρώτη Κυριακή της νηστείας , γιορτάζεται η Κυριακή της Ορθοδοξίας για να τιμηθεί η απόφαση της Οικουμενικής Συνόδου το 843 μΧ, για την αναστήλωση των εικόνων. Επίσης η τελευταία Παρασκευή των Χαιρετισμών ψάλλεται ο Ακάθιστος Ύμνος, που σύμφωνα με την παράδοση γράφτηκε από τον πατριάρχη Σέργιο για να ευχαριστήσουν οι Βυζαντινοί την Παναγία που έσωσε την Κωνσταντινούπολη από τους Αβάρους το 626 μΧ.Ονομάστηκε Ακάθιστος γιατί τον έψαλλαν όλοι όρθιοι. Όμως η μεγάλη γιορτή του μήνα είναι στις 25 Μαρτίου που γιορτάζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. όταν μάλιστα συνδέθηκε με την επανάσταση  του 1821, έγινε μια ημερομηνία ορόσημο στη μνήμη του ελληνικού λαού.

Βιβλιογραφία:

Ημερολόγιο 2010: Ε, ρε γλέντια,ιδέα και επιμέλεια ημερολογίου: Γιωργος Παυριανός, εκδόσεις εφημερίδα τα Νέα 2009

Φεβρουάριος

Ο δεύτερος μήνας του χρόνου προστέθηκε, όπως και ο Ιανουάριος στο δεκάμηνο Ρωμαϊκό ημερολόγιο γύρω στο 700 π.Χ Από το Νουμά Πομπίλιο, αρχικά ως δωδέκατος μήνας. Επειδή λοιπόν ήταν ο τελευταίος μήνας της χρονιάς, ήταν μήνας μεταβατικός από το ένα έτος στο άλλο, άρα και αποκαθαρτικός. Το όνομα λοιπόν του Φεβρουαρίου προέρχεται από Το februare που στα λατινικά σημαίνει εξαγνίζω, καθαρίζω, από τις τελετές εξαγνισμού που έκαναν οι Ρωμαίοι αυτόν το μήνα. Όταν το 153 π.Χ ο Ιανουάριος ορίστηκε πρώτος μήνας του έτους, ο Φεβρουάριος ορίστηκε δεύτερος και είχε διάρκεια 29 μέρες στα κοινά έτη και 30 στα δίσεκτα.

Όμως το 4π.Χ ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αυγουστος αφαίρεσε μια μέρα και την πρόσθεσε στο μήνα Αύγουστο που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του. Από τότε ο Φεβρουάριος έχει 28 μέρες στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα. Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι δίσεκτο είναι το έτος που διαιρείται ακριβώς δια του τέσσερα..

Στην Αρχαία Αθήνα το μήνα Γαμηλίωνα, που αντιστοιχεί στο Φεβρουάριο, γιορτάζονταν τα Ανθεστήρια που διαρκούσαν τρεις ημέρες. Την πρώτη μέρα στα Πιθοίγια, άνοιγαν τους πίθους- τα πιθάρια δηλαδή με το κρασί. Παρέδιδαν δείγματα οίνων μαζί με νερό στο ιερό του Διονύσου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης και πρόσφεραν σπονδές στο θεό που δίδαξε τους ανθρώπους τη σωστή κράσιν οίνου. Τη δεύτερη μέρα στις Χόες, έτρωγαν και έπιναν σιωπηλά. Την ίδια μέρα έδιναν και τους μισθούς στους δασκάλους μαζί με δώρα. Η τρίτη μέρα, οι Χύτροι, ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στους νεκρούς.

Στο Βυζάντιο, το Φεβρουάριο, ο αυτοκράτορας οργάνωνε αρματοδρομίες. Οι αρματοδρομίες αυτές γίνονταν στον ιππόδρομο λίγο πριν την αρχή της Σαρακοστής.

Στην Ελλάδα ο φεβρουάριος έχει πολλές ονομασίες που σχετίζονται με τη μικρή διάρκειά του.: Μικρός, Κουτσός, Κουτσοφλέβαρος,Φλιάρης και Γκουζούκης. Λέγεται Φλεβάρης απο τη συσχέτισή του με τις φλέβες, δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν τότε λόγω των πολλών βροχών.

Ο Φεβρουάριος είναι ο Τρίτος μήνας του χειμώνα άρα και ο προάγγελος της άνοιξης.

Δύο είναι τα σπουδαιότερα έθιμα που τηρούνται μέχρι τις μέρες μας: Το ψυχοσάββατο και οι Απόκριες. Στο Ψυχοσάββατο, όσοι έχουν αγαπημένους νεκρούς, βράζουν στάρι και το προσφέρουν για ανάπαυση των ψυχων. Αυτή τη μέρα, σύμφωνα με μια δοξασία οι ψυχές βγαίνουν και κάθονται πάνω στα δέντρα και στα βλαστάρια του αμπελιού, γι αυτό δεν κόβουν τα βλαστάρια, μήπως πέσουν οι ψυχές που είναι καθισμένς πάνω σε αυτά και κλάψουν.

Οι Απόκριες πάλι αρχίζουν με το τριώδιο, την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισσαίου, συνεχίζουν με την Κυριακή της Κρεατινής και κορυφώνονται με την Κυριακή της Τυρινής που λέγεται και Τρανή Αποκριά. Είναι η μέρα που κυριαρχεί το κέφι, ο χορός, οι αστεϊσμοί και οι μεταμφιέσεις. Η πανάρχαια αυτή γιορτή έχει σκοπό να ξυπνήσει τη φύση από τη χειμερία νάρκη της και να αξασφαλίσει τη βλάστηση και την καρποφορία των χωραφιών.Οι μεταμφιεσμένοι πανηγυρίζουν στους δρόμους και στα σπίτια. Χτυπούν τύμπανα και κρατούν φαλλικά σύμβολα, λένε τολμηρά αστεία και εύχονται καλή σοδειά και ευγονία. Οι γιορτές της Αποκριάς τελειώνουν την Κυριακή της Τυρινής και επειδή εκείνη την ημέρα τρώνε συνήθως μακαρόνια με τυρί, τη λένε και Μακαρονού.

Την επόμενη μέρα είναι η καθαρά Δευτέρα και παραδοσιακά οι Αθηναίοι τη γιόρταζαν στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, για αυτό και τα κούλουμα ετυμολογούνται από το λατινικό columna, που σημαίνει κολώνα. Στου Φιλοπάππου πάλι γίνεται το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού, που έχει μαγικοθρησκευτικό χαρακτήρα, ο αετός να πάει μακρυά το κακό και να φέρει από τον ουρανό το καλό.

Η Εκκλησία μας γιορτάζει τον Άγιο Τρύφωνα την 1η Φεβρουαρίου ο οποίος σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση προστατεύει τα αμπέλια και τους αγρούς από τα τρωκτικά και τις κάμπιες.

Την Ημέρα της Υπαπαντής του Χριστού στις 2 Φεβρουαρίου, δε δουλεύουν οι μυλωνάδες στην Κρήτη γιατί την έχουν προστάτιδα. Καθώς αλλάζει ο καιρός, οι αγρότες μπορούν αυτήν την η μέρα να προβλέψουν τις μεταβολές του για τις επόμενες μέρες.

Στις 3 Φεβρουαρίου , του Αγίου Συμεών, οι έγκυες δεν κάνουν δουλειές για να μη σημαδευτεί το παιδί στην κοιλιά τους.

Ο Άγιος Χαράλαμπος στις 10 Φεβρουαρίου, είναι προστάτης και θεραπευτής από τις λοιμώδης αρρώστιες, ο Άγιος Βλάσιος στις 11, προστατεύει τα κοπάδια από τα άγρια σαρκοβόρα και ιδιαιτερα από το λύκο.

Τέλος η γιορτή του Αγίου Κασσιανού κάθε τέσσερα χρόνια στις 29, κατά μία παραδοση ορίστηκε από τον ίδιο το Θεό για να τιμωρήσει τον άγιο για την οκνηρία του.

Πηγη: Ημερολόγιο, Ε, ρε, γλέντια, 2010, εκδόσεις τα ΝΕΑ,Δημοσιογραφικός Όμιλος Λαμπράκη, μηνας Φεβρουάριος

Πρωτομαγιά

Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από την Ατλαντίδα Νύμφη Μαία, μητέρα του Θεού Ερμή, στον οποίο αφιερώθηκε ο μήνας. Η φυσιογνωμία του Μαϊου στη λαϊκή αντίληψη είναι δίσημη: Συνυπάρχει σε αυτήν το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Όλες αυτές οι ιδιότητες συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στην πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά. Ο εθιμικός εορτασμός της ως της τελικής νίκης του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και της κατίσχυσης της ζωής επί του θανάτου έχει μακρότατη παράδοση, με ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές, οι οποίες αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών, των ζώων και των ανθρώπων.

Η γιορτή όμως της Άνοιξης, η αρχαία Πρωτομαγιά, πήρε σιγά-σιγά κι επίσημη μορφή. Από τις παλαιότερες γιορτές δημιουργήθηκαν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών. Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη γιορτή των άνθεων των Ελλήνων. Καθιερώθηκε πρώτα στην Αθήνα, όπου με μεγαλοπρέπεια βάδιζαν προς τα ιερά πομπές με κανηφόρες, που έφερναν άνθη. Έπειτα τα Ανθεστήρια διαδόθηκαν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας και πήραν πανελλήνια μορφή. Αργότερα, με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς χάθηκε και τα έθιμα επιβίωσαν απλώς, ως λαϊκές γιορτές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορό γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι.

Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο που έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα, με εκδηλώσεις που απαντώνται, στο Λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών. Στη Σουηδία πχ, την Πρωτομαγιά οι χωρικοί μαζεύουν πράσινα κλαδιά που τα αναρτούν στα σπίτια τους, ενώ τραγουδούν άσματα που μιλούν για ευφορία και ευτυχία. Σε χωριά της Γερμανίας , την Πρωτομαγιά, ένα κλαδί στολισμένο με ταινίες τοποθετείται στην κεντρική πλατεία και γύρω του στήνονται ξέφρενοι χωροί. Ακόμη εκλέγουν το πιο όμορφο κορίτσι του χωριού βασίλισσα του Μαϊου και το ντύνουν με κάτασπρο φόρεμα.

Κενρτικός πυρήνας του εορτασμού της Πρωτομαγιάς σε όλους τους πολιτισμούς ήταν η ανθρώπινη χαρά για την Άνοιξη. Τόπος εορτασμού λοιπόν ήταν η εξοχή.

Η αναγέννηση της φυσής στον Ελληνικό λαϊκό βίο συμβολιζόταν με διάφορα έθιμα: «Το μαγιόξυλο» στην Κέρκυρα (κορμός τρυφερού κυπαρισσιού, στολισμένος με άνθη και ένα στεφάνι, περιφερόταν από νέους στους δρόμους της πόλης), το «Μαγιόπουλο» στο Βόλο (παιδί που ενσάρκωνε το Μάη, στολισμένο με λουλούδια, συνοδευοταν στην περιπλάνησή του στους δρόμους από χωρό προσωπιδοφόρων  που τραγου΄ούσε μαγιάτικα τραγούδια), Τη Ναύπακτο (όπου το παιδί συνόδευαν γέροι φουστανελάδες) και την Αγόγιανη, την «Πιπεριά», στην Εύβοια (ένας άντρας ντυμένος με λουλούδια και κλαδιά ελιάς, καρυδιάς και άλλων δέντρων συμβόλιζε τη δύναμη της βλάστησης και βρεχόταν με νερό σε κάθε σπίτι ), Το «Ζαφείρη» στο Ζαγόρι της Ηπείρου (ένα παιδί προσποιούνταν το νεκρό, ξαπλωμένο στο χλωρό χορτάρι, για να το ράνουν με λουλούδια τα νεαρά κορίτσια μέχρις ότου το καλέσουν να αναστηθεί και να τρέξουν όλοι μαζί τραγουδώντας στα χωράφια)

Στα Μεσόγεια, το μαγιάτικο στεφάνι κρεμιόταν στα βαρέλια με το κρασί. Στην Πάργα τα παιδιά, στεφανωμένα με λουλούδια και κρατώντας μεγάλα κλαδιά με άνθη πορτοκλαιάς, τραγουδούσαν από σπίτι σε σπίτι το Μάη. Στη Λήμνο, συνήθιζαν να κυλιούνται τη μέρα αυτή στο χορτάρι για να πάρουν τη δροσιά του.

Την παραμονή της Πρωτομαγιάς στα Μέγαρα η νύφη έστελνε το στεφάνι με μια πίτα στολισμένη με λουλούδια και ένα καλάθι με τα κουλούρια του Μάη. Μια άλλη δοξασία σχετική με το Μάη αναφέρεται στο πρωινό νερό και την πρωινή του δροσιά, που έχει εξαγνιστική και ανανεωτική δύναμη. Σε πολλά νησιά του Αιγαίου, τη μέρα της Πρωτομαγιάς, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέορν το «αμίλητο νερό». Δηλαδή το κουβαλούσαν χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Όταν το έφερναν στο σπίτι πλένονταν όλοι με αυτό. Ύστερα μοίραζαν γλύκισμα για «Να περάσει γλυκός ο Μάης». Και αυτό για να γλιτώσουν όλοι από τις κακές ώρες. Μάλιστα μια κατάρα έλεγε: «Η ώρα του Μάη να μη σε εύρει». Η αρραβωνιασμένη κόρη έφερνε το αμίλητο νερό στο σπίτι της πεθεράς , για να ανταμοιφθεί από αυτή με φλουριά ππερασμένα σε μεταξωτή κορδέλα ή σε χρυσή κλωστή.(Κάντζου, 2006)

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η Πρωτομαγιά δεν είναι μερά των λουλουδιών και της φύσης μόνο , αλλά και των εργατών. Στις αρχές Μαϊου του 1886 οι εργάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής άρχισαν κινητοποιήσεις με κύριο σκοπό την καθιέρωση του οκταώρου στην εργασία. Οργανώθηκαν, έκαναν απεργίες και διαδηλώσεις με το σύνθημα «8 ώρες εργασία, 8 ώρες ανάπαυση, 8 ώρες ύπνος».

Κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης στην πλατεία Χέυμάρκετ του Σικάγο, μια βόμβα έσκασε ανάμεσα στο πλήθος. Ακολούθησαν πυροβολισμοί και πανικός. Έντεκα άτομα βρήκαν το θάνατο και πολλοί τραυματίστηκαν.

Έπειτα από τρία χρόνια, δηλαδή το 18889, η Πρωτομαγιά αναγνωρίστηκε ως διεθνής εργατική γιορτή, σε ανάμνηση εκείνης της απεργίας. Σήμερα σε περισσότερες από 100 χώρες σε όλον τον κόσμο είναι επίσημη αργία. Αυτή τη μέρα χιλιάδες εργαζόμενοι στην Ελλάδα, στην ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου οργανώνουν πορείες. Ωστόσο, στις ΗΠΑ δε συμβαίνει κάτι ανάλογο. Εκεί γιορτάζουν την ημέρα των εργατών την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβίου(;).

Σας εύχομαι Καλή Πρωτομαγιά , να τα περάσετε καλά και μην ξεχνάτε ότι η πρώτη Μαϊου είναι η παγκόσμια η μέρα γέλιου, οπότε κοιταξτε να το ευχαριστηθείτε όσο πιο πολύ μπορείτε!!!

Πηγές για τις εικόνες:

http://images.google.gr/imgres?imgurl=http://www.lifo.gr

http://images.google.gr/imgres?imgurl=http://files.myopera.com

http://www.myhoroscope.gr/articles/images/Gelio2.jpg

http://4.bp.blogspot.com/_4hoys4ryp0E/Sy-rr6JvMhI/AAAAAAAABwA/fqQdvXDA9xM/s320/γέλιο.jpg

http://www.zougla.gr/uploads/archive/emmy/xontroslignos879378998.jpg

Βιβλιογραφία:

Κάντζου Ν., Καθημερινές Διαθεματικές Δραστηριότητες για το Νηπιαγωγείο, τόμος β, Άνοιξη-Καλοκαίρι, σελίδες 143-146, Εκδόσεις Δίπτυχο,Αθήνα 2006

Περιοδικο Ram Kid, τεύχος Μαίου 2006, σελίδες 6-9

Τα κόκκινα αυγά

Το αυγό, πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου, της γένεσης της ζωής, το συναντάμε σε πολλές λατρείες, τόσο πρωτόγονες, όσο και περισσότερο εξελιγμένες. Έχει μέσα του δύναμη ζωική και πίστευαν πως μπορούσε να τη μεταδώσει στους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά. Τα χρωματιστά αυγά και ιδιαίτερα τα κόκκινα μνημονεύονται για εορταστικούς σκοπούς, στην Κίνα ήδη από τον 5ο αιώνα και στην Αίγυπτο από τον 10ο.

Γιατί όμως βάφονται κόκκινα τα αυγά;;

Η παράδοση λέει πως, όταν είπαν πως αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε. Μιά γυναίκα που κρατούσε στο καλάθι της αυγά, φώναξε: «Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα»; Και ω του θαύματος, έγιναν.

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για μας τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς.Χαρά για την Ανάσταση του Χριστού.Παράλληλα, είναι και χρώμα αποτρεπτικό. Κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντήλια κρεμούσαν τη Μεγάλη Πέμπτη στην Καστοριά οι γυναίκες για το καλό! Κόκκινο πανί έβαφαν μαζί με τα αυγά τους στη Μεσημβρία και το κρεμούσαν στο παράθυρο για 40 μέρες για να μην τους πιάνει το μάτι.

Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμτη γι αυτό και την έλεγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Παλιότερα το συνήθιζαν και αποβραδίς, πάντοτε όμως τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας. Καινούρια πρέπει να ήταν η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά και ο αριθμός τους ορισμένος και τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν, ακόμα και τότε, έξω από το σπίτι. Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά. Από κρεμμύδια γινόταν το μελί, από άχυρο ή από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοιχτό κόκκινο από παπαρούνες. Αργότερα τα αγόραζαν, το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο.

Το πρώτο αυγό που έφαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι. Με αυτό σταύρωναν τα παιδιά από το κακό μάτι. Σε μερικά μέρη έβαζαν τόσα αυγά, όσα ήταν και τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία, για να διαβαστούν στα δώδεκα ευαγγέλια. Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση. Αυτά τα αυγά ήταν ευαγγελισμένα και τα τσόφλια τους τα παράχωναν στους κήπους και τις ρίζες των δέντρων για να καρπίσουν. Παρόμοια τύχη είχαν και τα αυγά που έκαναν οι κότες τη Μεγάλη πέμπτη. Άμα η κότα ήταν μαύρη, ακόμη καλύτερα. Είχαν θαυμαστές ιδιότητες και μπορούσαν να διώξουν κάθε κακό. Τα αυγά τα Μεγαλοπεφτιάτικα περνούσαν τον πονόλαιμο, φύλαγαν το αμπέλι από το χαλάζι, έδιωχναν μακριά το σκαθάρι.

Οι γυναίκες και τα κορίτσια στόλιζαν τα αυγά, τα έγραφαν, τα «κεντούσαν»!

Πάνω στα άσπρα αυγά έγραφαν με λειωμένο κερί ευχές, σχεδίαζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, πουλιά και άλλα. Έριχναν μετά τα αυγά στην κόκκινη μπογιά και μέχρι  να λειώσει το κερί έμεναν τα γράμματα και τα σχέδια άσπρα. Τα «ξομπλωτά», ή κεντημένα αυγά, που τα έλεγαν στη Μακεδονία και «πέρδικες», μια και συχνά είχαν πάνω τους πουλιά, θύμιζαν συχνά μικρογραφίες.

Αυτά έστελναν δώρο οι αρραβωνιασμένες στο γαμπρό και οι βαφτισιμιές στους νονούς και τις νονές τους, σε όλα τα αγαπημένα πρόσωπα.

Άλλοτε πάλι τα κορίτσια πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι, έτοιμα να πετάξουν!!!

Πηγή για το κείμενο: Έθιμα του Πάσχα, Μουσείο Μπενάκη, Εκπαιδευτικά Προγράμματα

Πηγή για τη φωτογραφία:http://z.about.com/d/greekfood/1/0/1/Q/red_eggs_dish_499.jpg

Ανοιξιάτικοι Αγερμοί Β μέρος «Οι Λαζαρίνες»

Ανθρωπόμορφο ομοίωμα χρησιμοποιείται και στους Αγερμούς που γίνονται το Σάββατο του Λαζάρου. Οι Αγερμοί του Λαζάρου είναι διαδεδομένοι σε όλα τα κεντρικά και νότια Βαλκάνια και έχουν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Στις πομπές που παραγματοποιούν οι μεγάλες κοπέλες, ώριμες για παντρειά, το έθιμο αποκτά έντονο κοινωνικό χαρακτήρα γιατί είναι μία από τις λίγες επίσημες εξόδους της νέας από το σπίτι, μία έξοδος μάλιστα τελετουργική, με γιορταστική φορεσιά, που της δίνει την ευκαιρία να δείξει την ικανότητά ς της στο τραγούδι και στο χορό, μπροστά σε όλες τις οικογένεις του χωριού.

Σε μερικές περιπτώσεις η αποκλειστική συμμετοχή των κοριτσιών στον αγερμό αυτό εξηγείται με το γεγονός, ότι ο Λάζαρος είχε μόνο αδελφές. Αλλά η πραγματική αιτία βρίσκεται στον ανοιξιάτικο, γονιμολατρικό χαρακτήρα του εθίμου. Σε αντίθεση με άλλα γυναικεία έθιμα εδώ αποκλείεται η συμμετοχή της παντρεμένης γυναίκας.

Στη Βουλγαρία αλλά και στη νησιωτική Ελλάδα, φτιάχνουν λαζαρόψωμα και τα μοιράζουν για την ψυχή του νεκρού. Αυτά τα ψωμιά έχουν συνήθως τη μορφή φασκιωμένου μωρού. Για τα μάτια χρησιμοποιούνται σταφίδες. Ο αναστημένος Λάζαρος παριστάνεται στη Βυζαντινή εικονογραφία, σαν μια μικρή μούμια.

Στην Ήπειρο και την Αλβανία ο αγερμός το Σάββατο του Λαζάρου έχει άγριο και πολεμικό χαρακτήρα και τελείται από παληκάρια και άντρες. Μοιάζει δηλαδή περισσότερο με τους αγερμούς του Δωδεκαημέρου πάρα με ανοιξιάτικους. Γίνονται και μεταμφιέσεις.Περιφέρεται, επίσης, ένα περίεργο ομοίωμα του Λαζάρου , που είναι συγχρόνως και μουσικό όργανο: Σε ένα ορθογώνιο σανίδι που τοποθετείται οριζόνται στην άκρη ενός κονταριού, κρεμάνε σε δύο ή τέσσερις τρύπες κουδούνια και κυπριά.. Το κοντάρι το σείουν ρυθμικά δεξιά και αριστερά, ώστε τα κυπριά να ηχούν αρμονικά ως υποκρουση στο τραγούδι. Το πρωτότυπο αυτό κωδωνοστάσιο μοιάζει αρκετά με άνθρωπο.

Το πιο συνηθισμένο, όμως, συμβολικό αντικείμενο, που περιφέρεται στους αγερμούς του Λαζάρου, είναι το ανθοστολισμένο καλάθι στο οποίο τοποθετούν τα αυγά. Οι Λαζαρίνες φιλεύονται σχεδόν αποκλειστικά με άβαφα αυγά.

Στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα, όπου συναντάμε και τις πιο αυστηρές σχετικές εθιμοτυπίες, τα κορίτσια κάθε ομάδας, που βαδίζει ανα τέσσερα μέλη, εκλέγουν κι έναν «καλαθιάρη» ή σκυλόμαγκα. Ένα παληκάρι δηλαδή στην ηλικία τους , δυνατό και ευπαρουσίαστο, που πρέπει να τα προστατεύει από τα σκυλιά και να παλέψει με έναν αντίστοιχο «καλαθιάρη». Δεν πρέπει να είναι συγγενής με καμμιά κοπέλα. Στο τέλος παίρνει το μερίδιό του από τα αυγά.

Οι αγερμοί του Λαζάρου συμφύρονται εύκολα με αυτούς των Βαϊων, στους οποίους τελείται το «βαγιοχτύπημα» για γονιμότητα και εύκολη «λευτεριά»(τοκετό). Τη Μεγάλη Παρασκευή γυρίζουν τα αγόρια με ένα ανθοστολισμένο σταυρό και τραγουδούν το μοιρολόϊ της Παναγίας: Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα. Ο σταυρός, εκτός από τη λειτουργία του, ως εκκλησιαστικού συμβόλου του Σταυρωμένου, είναι και το πιο πρωτόγονο ομοίωμα του ανθρώπου. Έτσι στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχουν και αγεροί του λαζάρου, όπου ο «τετραήμερος» πρειφέρεται με μορφή σταυρού.

Πηγή για το κείμενο: Πούχνερ, Β, Λαϊκό θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, συγκριτική μελέτη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1989

Πηγή για τις φωτογραφίες:

– jpg – http://www.kozani.gr/…/lazarines%20aianis.jpg

477 x 372 – 104k – gif – 31dim-perist.att.sch.gr/…/pasxa/lazarakia.gif

Φυτομορφική μεταμφίεση ( το έθιμο της περπερούνας)

Μία  από τις σημαντικότερες ρίζες του θεάτρου είναι η μίμηση του ανθρώπου!!! Δίπλα σε αυτήν υπάρχει η μίμηση φυτών και ζώων. Τέτοιες μεταμφιέσεις ξεκινούν από μαγικές αναπαραστάσεις των πρωτόγονων κυνηγών που ήθελαν να εξασφαλίσουν, με αυτον τον τρόπο,  την αίσια έκβαση της επικίνδυνης επιχείρησής τους. Στους βαλκανικούς λαϊκούς πολιτισμούς αυτή η διάσταση δεν είναι πάντα έκδηλη !

Η μεταμφίεση με πρασινάδες, φύλλα και λουλούδια παρατηρείται στους ανοιξιάτικους αγερμούς και σχετίζεται με την αναζωογόνηση της βλάστησης! Στην Ελλάδα είναι κυρίως το Μαγιόπουλο που ντύνεται την Πρωτομαγιά με λουλούδια και φύλλα και πηγαίνει, τριγυρισμένο από τα άλλα παιδιά, στα σπίτια και τα μαγαζιά του χωριού.

Μια ιδιάζουσα περίπτωση μεταμφίεσης στα πράσινα είναι η «Περπερούνα» , έθιμο που τελείται σε περιόδους  παρατεταμένης ξηρασίας την άνοιξη ή το καλοκαίρι.

Ένα μικρό κορίτσι, συνήθως ορφανό ή μία τσιγγάνα ντύνεται με φύλλα και πρασινάδες και γυρίζει από σπίτι σε σπίτι χορεύοντας, ενώ τα κορίτσια της συνοδείας της τραγουδάνε το παρακλητικό τραγούδι για βροχή. Οι νοικοκυρές ραντίζουν την περπερούνα με νερό, ώσπου να στάξει στη γη, σαν να έχει βρέξει πραγματικά. Το κείμενο της μικρής παρακλητικής λιτανείας έχει ως εξής:

Περπερούνα περπατούσε

Το Θεό παρακαλούσε

Θεέ μου βρέξε μια βροχούλα

για τα στάρια, για τις βρίζες

και για τα καλαμπόκια

Περπερούνα παρακάλα το Θεό μας για να βρέξει

τους ανθρώπους του να σώσει.

Το τραγούδι της Περπερούνας απευθύνεται απευθείας στο Θεό και όχι σε κάποιον άγιο που μεσολαβεί, πράγμα μάλλον σπάνιο για τα λαϊκά λατρευτικά τραγούδια!!! Σε άλλες παραλλαγές, η παράκληση για πλούσια σοδειά είναι πιο παραστατική:

Περπερούνα περπατούσι

Το Θεό παρακαλούσι

για να βρέξει μια βροχή

μια βροχή μια σιγανή

Για να γίνουν τα σταράκια

κάθε στάχυ και ταγάρι

Κάθε κούτσουρο καλάθι

Κάθε κούκλα και ταγάρ.ι

Φαίνεται πως το έθιμο είχε μια στενότερη συσχέτιση με την εκκλησία και τη μεταμφιεσμένη περπερούνα, την οποία αντικαθιστούσε κάποτε ο ιερέας του χωριού, οδηγώντας την πομπή στους γύρω αγρούς. Παρόμοιες παρακλητικές πομπές εκκλησιαστικού χαρακτήρα για την πρόκληση βροχής με λιτανείες, περιφορά εικόνων και τον παπά, υπήρχαν παλαιότερα στη Θεσσαλία, την Εύβοια, τη Μακεδονία, την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και με ιδιαίτερη έμφαση στην Κρήτη. Εκεί γύριζαν τους αγρούς και έκαναν στάση στο κάθε σταυροδρόμι.

Τη βυζαντινή καταγωγή του εθίμου  και τη βαθύτερη σχέση του με την Εκκλησία μαρτυρεί και το γεγονός, ότι η περπερούνα συνήθως δεν ξεπερνάει τα όρια της Ορθοδοξίας στη Νοτιανατολική Ευρώπη.

Η ετυμολογική ρίζα της πεπερούνας ανάγεται πιθανώς στα » υπέρπυρα » ή πιο λαϊκά» πέρπερα» , ένα χρυσό νόμισμα των Βυζαντινών. Η σλαβική λέξη dodola συσχετίζεται με μια επωδό: στα σλαβικά τραγούδια συχνά  «πετάε»ι στο Θεό και τον παρακαλεί για βροχή. Στους Βλάχους η ονομασία της μεταμφίεσης σχετίζεται και με την παπαρούνα και σε μερικές περιοχές της Ελλάδας με την πιπεριά!

Παλαιότερα τα κορίτσια, κάτω από την πράσινη ενδυμασία τους, έπρεπε να είναι γυμνά. Τις περισσότερες φορές όμως φορούν ένα άσπρο πουκάμισο, στο οποίο καρφιτσώνουν τα φύλλα και τα λουλούδια!!!

Πηγή για το κείμενο: Πούχνερ, Β, Λαϊκό Θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, συγκριτική μελέτη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1989

Πηγή για τις φωτογραφίες:

Ανοιξιάτικοι Αγερμοί Α μέρος

Η δεύτερη κρίσιμη φάση για την επιβίωση της κοινότητας είναι η άνοιξη, το ξύπνημα της βλάστησης και η ανάσταση της φύσης από τη χειμερία νάρκη. Στις δυτικοσλαβικές περιοχές και στην Ουγγαρία περιφέρουν ένα αχυρένιο ομοίωμα, που το καίνε ή το ρίχνουν στο νερό. Στα κεντρικά Βαλκάνια και στη βόρεια Ελλάδα τα παιδιά κρεμούν κουδούνια στο λαιμό και τρέχουν στο χωριό, διώχνοντας με θόρυβο το χειμώνα. Τέτοιες θορυβώδεις πομπές γίνονται και  για να διωχτούν τα ποντίκια ή ερπετά και να αναγγελθεί ο Ευαγγελισμός.

Αυτού του είδους οι πομπές συνδυάζονται με τον ερχομό της άνοιξης όπως και το Χελιδόνισμα, οι Λαζαρίνες, οι αγερμοί της Πρωτομαγιάς κτλ. Είναι χαρακτηριστικό πως στις περισσότερες πομπές της εαρινής περιόδου, με εξαίρεση το χελιδόνισμα, επικρατεί το γυναικείο στοιχείο. Ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας στο βαλκανικό πολιτισμό έχει κάπως παρεξηγηθεί από την παλαιότερη ανθρωπολογία με τη μονοδιάστατη έννοια της πατριαρχικότητας, ενώ  η νεότερη έρευνα τονίζει δίπλα στην επίσημη υποτέλεια, και τις ζώνες πραγματικές επιρροής της γυναίκας σε οικογενειακά θέματα!

Ο γυναικείος ρόλος πρέπει να διαφοροποιηθεί σχετικά με την ηλικία: Κυρίως πρέπει να διαχωριστεί η κοπέλα , από την παντρεμένη γυναίκα και τη γερόντισσα. Αυτές οι διαφορές είναι έκδηλες στα έθιμα, στα οποία συμμετέχουν αποκλειστικά γυναίκες. Η ύπαρξη του μεγάλου κοριτσιού, προσανατολίζεται στο γάμο, και στις λίγες δημόσιες εμφανίσιες του, κρίνεται από την κοινότητα η ομορφιά του, η σεμνότητα, η πιθανή γονιμότητα, η σωματική αντοχή, η δεξιότητα στη χειροτεχνία, η προίκα, κλπ. Η γυναικεία γονιμότητα και η ευκαρπία των αγρών εξισώνονται στο τελετουργικό πλαίσιο των ανοιξιάτικων πομπών.

Το χελιδόνισμα:

Τον ερχομό της άνοιξης αναγγέλει, από την αρχαιότητα, η άφιξη του χελιδονιού. Στη Βουλγαρία και στη βόρεια Ελλάδα το γεγονός γιορτάζεται με ειδική πομπή των αγοριών, γύρω στις αρχές Μαρτίου, που περιφέρουν ένα ειδικά διαμορφωμένο ομοίωμα χελιδονιού και τραγουδούν ειδικά κάλαντα. Στη Θράκη παίρνουν το περιστέρι του Αγίου πνεύματος από την εκκλησία. Στα Γιάννενα της Τουρκοκρατίας το σχημάτιζαν από λεμόνι και κρεμμύδι, στο οποίο κολλούσαν πούπουλα πουλερικών. Συνήθως , όμως το χελιδόνι κατασκευάζεται από ξύλο και τοποθετείται στην άκρη ενός μπαστουνιού ή γυρίζει σε ένα κινητό άξονα ή κουνιέται με το τράβηγμα μιας κλωνάς.

Με την περιφορά του χελιδονιού συνδέεται και μια άλλη συνήθεια. Το δέσιμο ενός ασπροκόκκινου νήματος στο λαιμό του ομοιώματος  ή στο χέρι των παιδιών, για να μην τους πιάσει ο ήλιος. Το νήμα αυτό το αφαιρούν από τον καρπό του χεριού με την εμφάνιση του πρώτου χελιδονιού ή το καίνε στη φωτιά της Ανάστασης.

Ο μαγικός σκοπός της παραστατικής μίμησης του χελιδονιού είναι ευδιάκριτος:Όπως ήλθε το ομοίωμα του χελιδονιού, να έλθει και το πραγματικό και μαζί του η άνοιξη. Το διώξιμο του χειμώνα είναι  το βαθύτερο νόημα του εθίμου.

Πηγή για το κείμενο: Πούχνερ, Β, Λαϊκό θέταρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, συγκριτική μελέτη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1989

Πηγή για τη φωτογραφία:

http://www.filoitounisiou.gr/_images/helidona.JPG

Κούλουμα-Καθαρή Δευτέρα

Αγαπητοί μου αναγνώστες και αναγνώστριες, για να εξηγούμαι, το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι δικό μου, αλλά της Γιολάντας Τσορώνη. Δανείζομαι το κείμενό της, επειδή θεωρώ ότι έχει πολύ χρήσιμα στοιχεία για τα Κούλουμα και την Καθαρή Δευτέρα και τα έχω χρησιμοποιήσει, πολλάκις ,στο σχολείο για να λύσω τις απορίες των παιδιών.

Η Καθαρά Δευτέρα είναι ταυτισμένη με τα Κούλουμα, τη γνωστή συνήθεια της ομαδικής εξόδου στις εξοχές, με διασκέδαση και φαγοπότι με θαλασσινά και άλλα νηστίσιμα.

Τα Κούλουμα θεωρούνται ότι αρχικά γιορτάζονταν στην Αθήνα και μάλιστα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ντελάληδες, σκαρώνοντας ομοιοκαταληξίες με τη βοήθεια της καθαρεύουσας, καλούσαν τους Αθηναίους σε ξεφάντωμα.:» Μασκαράδες και πολίται.. στις κολώνες να βρεθείτε…»

Έτσι κάποιοι δέχονται ότι η γιορτή προέρχεται από το λατινικό columna που θα πει κολώνα.

Οι Ν. Πολίτης και Β.Φάβης υποστηρίζουν ότι η λέξη κούλουμα σχετίστηκε με τη λατινική λέξη  columus που σημαίνει σωρός, αλλά και αφθονία, τέλος και επίλογος, άρα από αυτήν  έλκει την καταγωγή της η λέξη, αφού θεωρούνται επίλογος των εορτασμών της Αποκριάς, που αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη  και ολοκληρώνονται την Καθαρή Δευτέρα.

Ο Ν.Ανδριώτης υποστηρίζει ότι η λέξη προέρχεται από το αλβανικό colum  που σημαίνει καθαρός. Οι δυσκολίες που παρουσιάζονται στην εξακρίβωση της ετυμολογίας της λέξης «Κούλουμα» , δεν εμποδίζουν τους κατοίκους να ξεχύνονται στην ύπαιθρο για τον εορτασμό τους.

Η Λαϊκή ετυμολογία της Καθαρής Δευτέρας πηγάζει από το γεγονός ότι την ημέρα αυτή καθαρίζουν  , ότι απέμεινε από τα μη -νηστίσιμα φαγητά της Αποκριάς. Σε πολλά μέρη, οι νοικοκυρές φροντίζουν να καθαρίζουν σχολαστικά και να εξαφανίζουν, κάθε ίχνος λίπους από τα μαγειρικά σκεύη, πλένοντάς τα με σταχτόνερο. Στην Κύπρο μοιράζουν τα περισσεύματα στους Τσιγγάνους, που γυρίζουν στα σπίτια για αυτό το σκοπό.

Η συγκεκριμένη Δευτέρα , λοιπόν, είναι ημέρα εκκαθάρισης αλλά και κάθαρσης από ότι ορίζεται απαγορευτικό, λόγω της μεγάλης νηστείας που μόλις αρχίζει, γι αυτό και ονομάζεται «Καθαρά».

Πηγή για το κείμενο: Τσορώνη Γ., Γιατί το λέμε έτσι,περιοδικό Παράθυρο στην Εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 37, σ.60-61