Tag Archives: Το έθιμο της Περπερούνας

Φυτομορφική μεταμφίεση ( το έθιμο της περπερούνας)

Standard

Μία  από τις σημαντικότερες ρίζες του θεάτρου είναι η μίμηση του ανθρώπου!!! Δίπλα σε αυτήν υπάρχει η μίμηση φυτών και ζώων. Τέτοιες μεταμφιέσεις ξεκινούν από μαγικές αναπαραστάσεις των πρωτόγονων κυνηγών που ήθελαν να εξασφαλίσουν, με αυτον τον τρόπο,  την αίσια έκβαση της επικίνδυνης επιχείρησής τους. Στους βαλκανικούς λαϊκούς πολιτισμούς αυτή η διάσταση δεν είναι πάντα έκδηλη !

Η μεταμφίεση με πρασινάδες, φύλλα και λουλούδια παρατηρείται στους ανοιξιάτικους αγερμούς και σχετίζεται με την αναζωογόνηση της βλάστησης! Στην Ελλάδα είναι κυρίως το Μαγιόπουλο που ντύνεται την Πρωτομαγιά με λουλούδια και φύλλα και πηγαίνει, τριγυρισμένο από τα άλλα παιδιά, στα σπίτια και τα μαγαζιά του χωριού.

Μια ιδιάζουσα περίπτωση μεταμφίεσης στα πράσινα είναι η «Περπερούνα» , έθιμο που τελείται σε περιόδους  παρατεταμένης ξηρασίας την άνοιξη ή το καλοκαίρι.


Ένα μικρό κορίτσι, συνήθως ορφανό ή μία τσιγγάνα ντύνεται με φύλλα και πρασινάδες και γυρίζει από σπίτι σε σπίτι χορεύοντας, ενώ τα κορίτσια της συνοδείας της τραγουδάνε το παρακλητικό τραγούδι για βροχή. Οι νοικοκυρές ραντίζουν την περπερούνα με νερό, ώσπου να στάξει στη γη, σαν να έχει βρέξει πραγματικά. Το κείμενο της μικρής παρακλητικής λιτανείας έχει ως εξής:

Περπερούνα περπατούσε

Το Θεό παρακαλούσε

Θεέ μου βρέξε μια βροχούλα

για τα στάρια, για τις βρίζες

και για τα καλαμπόκια

Περπερούνα παρακάλα το Θεό μας για να βρέξει

τους ανθρώπους του να σώσει.

Το τραγούδι της Περπερούνας απευθύνεται απευθείας στο Θεό και όχι σε κάποιον άγιο που μεσολαβεί, πράγμα μάλλον σπάνιο για τα λαϊκά λατρευτικά τραγούδια!!! Σε άλλες παραλλαγές, η παράκληση για πλούσια σοδειά είναι πιο παραστατική:

Περπερούνα περπατούσι

Το Θεό παρακαλούσι

για να βρέξει μια βροχή

μια βροχή μια σιγανή

Για να γίνουν τα σταράκια

κάθε στάχυ και ταγάρι

Κάθε κούτσουρο καλάθι

Κάθε κούκλα και ταγάρ.ι

Φαίνεται πως το έθιμο είχε μια στενότερη συσχέτιση με την εκκλησία και τη μεταμφιεσμένη περπερούνα, την οποία αντικαθιστούσε κάποτε ο ιερέας του χωριού, οδηγώντας την πομπή στους γύρω αγρούς. Παρόμοιες παρακλητικές πομπές εκκλησιαστικού χαρακτήρα για την πρόκληση βροχής με λιτανείες, περιφορά εικόνων και τον παπά, υπήρχαν παλαιότερα στη Θεσσαλία, την Εύβοια, τη Μακεδονία, την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και με ιδιαίτερη έμφαση στην Κρήτη. Εκεί γύριζαν τους αγρούς και έκαναν στάση στο κάθε σταυροδρόμι.

Τη βυζαντινή καταγωγή του εθίμου  και τη βαθύτερη σχέση του με την Εκκλησία μαρτυρεί και το γεγονός, ότι η περπερούνα συνήθως δεν ξεπερνάει τα όρια της Ορθοδοξίας στη Νοτιανατολική Ευρώπη.

Η ετυμολογική ρίζα της πεπερούνας ανάγεται πιθανώς στα » υπέρπυρα » ή πιο λαϊκά» πέρπερα» , ένα χρυσό νόμισμα των Βυζαντινών. Η σλαβική λέξη dodola συσχετίζεται με μια επωδό: στα σλαβικά τραγούδια συχνά  «πετάε»ι στο Θεό και τον παρακαλεί για βροχή. Στους Βλάχους η ονομασία της μεταμφίεσης σχετίζεται και με την παπαρούνα και σε μερικές περιοχές της Ελλάδας με την πιπεριά!

Παλαιότερα τα κορίτσια, κάτω από την πράσινη ενδυμασία τους, έπρεπε να είναι γυμνά. Τις περισσότερες φορές όμως φορούν ένα άσπρο πουκάμισο, στο οποίο καρφιτσώνουν τα φύλλα και τα λουλούδια!!!

Πηγή για το κείμενο: Πούχνερ, Β, Λαϊκό Θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, συγκριτική μελέτη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1989

Πηγή για τις φωτογραφίες: